Giá gạo toàn cầu đã tăng nhanh từ cuối tháng 7, vừa chững lại chưa được bao lâu thì lại có nguy cơ tiếp tục tăng hơn nữa.
“Cơn bão” trên thị trường gạo thế giới bắt đầu từ Ấn Độ.
Hôm 20/7/2023, nước này đột ngột thông báo dừng xuất
khẩu gạo non-basmati (gạo tẻ thường), loại gạo mà mỗi năm nước này thường
xuất khẩu khoảng 10 triệu tấn (chiếm gần một nửa tổng lượng gạo xuất khẩu của Ấn
Độ và chiếm khoảng 17% tổng xuất khẩu gạo của toàn thế giới).
Đến 28/7/2023, Ấn Độ tiếp tục ngừng xuất khẩu cám
gạo trích ly (Deoiled Rice Bran Extraction- DORB) đến ngày 30/11/2023, để đảm bảo
ổn định giá thức ăn chăn nuôi trong nước. Ngày 25/8, Ấn Độ tiếp tục thông
báo áp dụng mức thuế 20% đối với xuất khẩu gạo đồ đến ngày 16/10/2023. Tuy
nhiên, đối với loại gạo này, Ấn Độ cho biết sẽ thực hiện biện pháp cứu trợ cho
các trường hợp cụ thể. Các lô gạo đồ đang nằm tại cảng hải quan không có phê
duyệt "lệnh xuất khẩu" (LEO) và được hỗ trợ bởi "thư tín dụng"
(LC) hợp lệ nhưng được phát hành trước ngày 25 tháng 8 năm 2023 sẽ được miễn
thuế xuất khẩu này. Như vậy, Ấn Độ hiện đã áp đặt các hạn chế đối với tất cả
các loại gạo non-basmati.
Sự việc chưa dừng lại ở đó. Cũng hôm 25/8, Ấn Độ
cho biết có thể đưa ra giá sàn đối với gạo basmati xuất khẩu ở mức 1.200 USD/tấn
để đảm bảo rằng gạo non-basmati không được xuất khẩu dưới dạng gạo basmati.
Hàng năm nước này xuất khẩu khoảng 4-5 triệu tấn gạo basmati.
Xu hướng hạn chế xuất khẩu gạo bắt đầu lây lan khi
ngày 25/8 Liên đoàn gạo Myanmar thông báo nước này có kế hoạch tạm thời hạn chế
xuất khẩu gạo trong khoảng 45 ngày kể từ cuối tháng 8/2023, trong bối cảnh giá gạo trong
nước đang tăng cao. Hiện Myanmar là nước xuất khẩu gạo lớn thứ 5 thế giới, với
khối lượng xuất khẩu hơn 2 triệu tấn mỗi năm, theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp Mỹ.
Trước đó,Nga cũng gia hạn lệnh cấm xuất khẩu gạo từ
ngày 1/7/2023 tới ngày 31/12/2023 để duy trì sự ổn định trên thị trường nội địa.
Nga chủ yếu trồng gạo Japonica. Sản lượng gạo của Nga năm 2022 đạt 846.000
tấn, giảm 21% so với năm trước.
Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất ngày 28/7 cũng ban
bố lệnh cấm xuất khẩu và tái xuất khẩu gạo trong 4 tháng, bao gồm các khu vực tự
do ở UAE và áp dụng cho tất cả các loại gạo, bao gồm gạo lứt, gạo xay xát hoàn
toàn hoặc một phần và gạo tấm.
Nhiều nước đồng loạt hạn chế xuất khẩu gạo đúng vào thời điểm nguồn cung lúa gạo ở nhiều nước khác đang hạn chế, bao gồm cả Thái Lan và Việt Nam.
Giá gạo tăng vọt trên toàn cầu
Giá gạo xuất khẩu tại châu Á tăng mạnh từ hôm
20/7. Tại Ấn Độ, giá gạo đã tăng khoảng 7%, với gạo đồ 5% tấm giá cuối
tháng 7/2023 là 421- 428 USD/tấn, tăng lên kỷ lục 460- 467 USD/tấn cuối
tháng 8/2023. Trong khi đó, giá gạo 5% tấm của Thái Lan tăng 20%, từ 545 USD/tấn lên 650-655
USD/tấn, mức cao nhất trong vòng 15 năm; gạo Việt Nam thậm chí còn tăng mạnh
hơn, tăng khoảng 26% từ 515-525 USD/tấn lên 650-660 USD/tấn, đắt nhất trong top
3 nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Giá gạo tại Campuchia tăng khoảng
30-40% trong khoảng thời gian đó, trong khi tại Philippines đã tăng khoảng
1/5, từ 14 USD/bao 25 kg lên 18 USD.
Ngay cả trước khi có những hạn chế của Ấn Độ, nhiều nước
đã ồ ạt mua gạo để đề phòng tình trạng khan hiếm sau này khi El Niño xảy ra, tạo
ra tình trạng khan hiếm nguồn cung và giá cả tăng vọt.
Tác động từ việc giá gạo tăng sẽ được cảm nhận trên
toàn thế giới. Tiêu thụ gạo ở Châu Phi đã tăng trưởng đều đặn và hầu hết các nước
đều đang phụ thuộc vào nhập khẩu. Trong khi các quốc gia có dân số ngày càng
tăng như Senegal đang cố gắng tự trồng thêm lúa thì nhiều nước khác vẫn đang gặp
khó khăn trong việc đảm bảo nguồn cung lương thực.
Giá gạo nhập khẩu ở Sénégal– 70% đến từ Ấn Độ – đã trở
nên cực kỳ đắt đỏ. Sénégal cho biết sẽ chuyển sang các đối tác thương mại khác
như Thái Lan hoặc Campuchia để nhập khẩu, mặc dù quốc gia Tây Phi này “không
còn xa khả năng tự cung tự cấp” về gạo, với hơn một nửa nhu cầu được sản xuất tại
địa phương.
Chỉ số giá gạo của Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc
trong tháng 7/2023 đã tăng lên mức cao nhất trong gần 12 năm do giá ở các nước
xuất khẩu chính tăng vọt bởi nhu cầu mạnh mẽ sau khi Ấn Độ áp đặt các hạn chế
xuất khẩu.
Mối đe dọa El Niño
Hiện tượng thời tiết El Niño là sự ấm lên tự nhiên, tạm
thời và không thường xuyên của một phần Thái Bình Dương, làm thay đổi các kiểu
thời tiết toàn cầu và biến đổi khí hậu đang khiến hiện tượng trở nên mạnh hơn.
Các nhà khoa học lo ngại những hiện tượng thời tiết như El Niño sẽ ngày càng mở
rộng đến mức siêu lớn. Trong quá khứ, những hiện tượng này thường dẫn đến thời
tiết khắc nghiệt từ hạn hán đến lũ lụt.
Các nước châu Á, nơi trồng và tiêu thụ 90% lúa gạo
trên thế giới, đang gặp khó khăn về sản xuất gạo.
Chuyên gia chính sách lương thực Ấn Độ Devinder Sharma
cho biết, các hạn chế về gạo của Ấn Độ được thúc đẩy bởi thời tiết thất thường:
Gió mùa không đều cùng với El Niño đang xuất hiện có nghĩa là lệnh cấm một phần
là cần thiết để ngăn giá lương thực tăng. Ashok Gulati thuộc Hội đồng Nghiên cứu
Quan hệ Kinh tế Quốc tế Ấn Độ cho biết, năm nay, các hạn chế này sẽ ảnh hưởng đến
gần một nửa lượng gạo xuất khẩu thông thường của nước này. Ông nói thêm, những
hạn chế lặp đi lặp lại khiến Ấn Độ trở thành nhà xuất khẩu không đáng tin cậy.
Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới, đã
yêu cầu nông dân nước mình giảm số vụ trồng lúa xuống 1 vụ/năm để tiết kiệm nước,
trong bối cảnh lượng mưa tích lũy năm nay ít hơn 40% so với bình thường, khiến
nguy cơ thiếu nước tăng cao, thậm chí nguy cơ hạn hán có thể xảy ra vào năm tới
do El Niño. Việc Thái Lan khuyến khích giảm số vụ trồng lúa khiến thị trường
dự đoán xuất khẩu gạo của nước này năm 2023 sẽ giảm khoảng 12% so với năm trước.
Philippines đang quản lý nước một cách cẩn thận với dự
đoán sẽ có ít mưa hơn trong bối cảnh El Niño khi cơn bão “Egay” (tên quốc tế:
Doksuri) tàn phá khu vực sản xuất lúa gạo phía bắc, gây thiệt hại 32 triệu USD
cho cây lúa—ước tính khoảng 22% tổng sản lượng hàng năm của nước này. Quốc đảo
này là nhà nhập khẩu gạo lớn thứ hai sau Trung Quốc và Tổng thống Ferdinand R.
Marcos Jr. đã nhấn mạnh sự cần thiết phải đảm bảo đủ nguồn dự trữ.
Với những vấn đề hiện nay, giá gạo thế giới có thể sẽ
tiếp tục tăng ít nhất thêm một tháng nữa, trước khi bước vào vụ thu hoạch mới –
khoảng tháng 10.
(Tham khảo: Businessmirror, Bloomberg)
Theo Vân Chi – Tờ
MarketTimes